سرطان، نامی که لرزه بر اندام هر انسانی می‌اندازد؛ اما گاه این ترس ریشه‌ای عمیق‌تر دارد. زمانی که سایه وراثت بر تار و پود زندگی انسان نقش می‌بندد و احتمال ابتلا به این بیماری هولناک در نسل‌ها ریشه می‌دواند. سؤالی که اینجا پیش می‌آید این است که آیا ابتلای چند عضو خانواده به سرطان، به معنای ارثی بودن آن است؟

در جواب این سؤال باید گفت با این که برخی سرطان‌ها زمینه ارثی دارند، اما این به معنای قطعی بودن ابتلای افراد خانواده به آن بیماری نیست. برای اطلاعات بیشتر در زمینه سرطان ارثی، با ما تا انتهای مقاله همراه باشید.

نقش سابقه خانوادگی در سرطان ارثی

صحبت در مورد سابقه خانوادگی سرطان در دورهمی‌های خانوادگی، می‌تواند اطلاعات مفیدی در مورد احتمال ابتلا به سرطان‌های ارثی بین افراد انتقال دهد. با وجود پیشرفت‌های پزشکی، سابقه خانوادگی همچنان نقش کلیدی در درک و پیش‌بینی خطر ابتلا به این نوع سرطان‌ها دارد. اگرچه جهش‌های ژنتیکی عامل اصلی بروز سرطان هستند، اما درصدی از این جهش‌ها از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند. سایر جهش‌ها به طور خودبه‌خود و تحت تأثیر عوامل محیطی رخ می‌دهند.

نکته قابل توجه این است که وجود یک نوع ژن مرتبط با سرطان، به منزله ابتلای قطعی به آن نیست؛ اما خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. سن بیمار، یکی از شاخصه‌های مهم تشخیص است. به عنوان مثال، تشخیص سرطان روده بزرگ در سن ۳۵ سالگی، احتمال ارثی بودن آن را به مراتب بیشتر از تشخیص در سن ۸۵ سالگی نشان می‌دهد.

در صورت وجود سابقه خانوادگی، مشورت با پزشک برای ارزیابی و احتمالاً ارجاع به برنامه ژنتیک سرطان ضروری است. در این برنامه، علاوه بر انجام آزمایش ژنتیک، اقدامات پیشگیرانه متناسب با ریسک فرد، به او توصیه می‌شود. برای مثال، فردی که دارای نوع ژنی با خطر بیشتر ابتلا به سرطان روده بزرگ است، باید کولونوسکوپی را زودتر از سن ۴۵ سالگی (سن توصیه شده توسط انجمن سرطان آمریکا) انجام دهد.

با توجه به گفته‌های دکتر خاویر یور، متخصص گوارش و مدیر برنامه پیشگیری از سرطان دستگاه گوارش در دانشکده پزشکی ییل در آمریکا، حتی در صورت وجود جهش‌های ژنتیکی خطرناک هم می‌توان با تغییر سبک زندگی و اصلاح عوامل محیطی، خطر ابتلا به سرطان ارثی را تا حد زیادی کاهش داد. این امر در مورد افراد دارای جهش‌های ژنتیکی، اهمیت بیشتری دارد. به عنوان مثال، کاهش ۵ درصدی وزن بدن می‌تواند به طور قابل‌توجهی خطر ابتلا به سرطان را کم کند.

انواع سرطان های ارثی

سرطان‌های مختلفی می‌توانند از طریق وراثت به نسل بعدی منتقل شوند. برخی از رایج‌ترین انواع این بیماری‌ها عبارتند از:

• سرطان سینه (شایع‌ترین نوع سرطان در زنان)
• سرطان روده بزرگ و کوچک
• سرطان معده
• سرطان رحم
• سرطان پوست
• سرطان تخمدان
• سرطان پانکراس
• سرطان پروستات

با آگاهی از سابقه خانوادگی و انجام اقدامات پیشگیرانه، می‌توانید تا حد زیادی خطر ابتلا به سرطان‌های ارثی را کاهش دهید. همچنین اگر به این بیماری مبتلا شده‌اید، این موضوع را جدی بگیرید. می‌توانید برای درمان به یک پزشک متخصص پرتو درمانی مراجعه و روند درمان خود را زیر نظر او شروع کنید.

آزمایش ژنتیکی برای سرطان: چه زمانی و برای چه کسانی؟

آزمایش ژنتیک می‌تواند ابزاری مفید برای تشخیص احتمال ابتلا به سرطان‌های ارثی باشد. این آزمایش‌ها برای همه افراد لازم نیستند، اما اگر شما در یکی از دسته‌های زیر قرار می‌گیرید، ممکن است انجام این آزمایش برایتان مفید باشد:

• سابقه خانوادگی سرطان: اگر در خانواده شما سابقه ابتلا به یک نوع خاص از سرطان وجود دارد، ممکن است شما در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آن باشید.
• تعلق به یک جمعیت در معرض خطر: برخی از افراد به دلیل قومیت، نژاد یا سابقه خانوادگی، در معرض خطر ابتلا به نوع خاصی از سرطان هستند.
• سابقه شخصی سرطان: اگر سابقه ابتلا به سرطان دارید، ممکن است آزمایش ژنتیک به شما کمک کند تا احتمال ابتلا به سرطان‌های دیگر را در آینده پیش‌بینی کنید. قبل از انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص سرطان ارثی، لازم است با یک متخصص ژنتیک پزشکی یا مشاور ژنتیک مشورت کنید. این متخصصان با بررسی سابقه خانوادگی و شخصی شما، می‌توانند تعیین کنند که آیا انجام آزمایش ژنتیک برای تشخیص سرطان شما مناسب است یا خیر. همچنین در صورت نیاز به آزمایش، می‌توانند احتمال ابتلا به سرطان‌های ارثی را در افراد خانواده تعیین کنند.

روش‌های موثر جهت پیشگیری از سرطان

عوامل متعددی در ابتلا به سرطان نقش دارند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سبک زندگی افراد اشاره کرد. با رعایت روش‌های زیر، می‌توانید احتمال ابتلا به این بیماری را به حداقل برسانید:

• عدم مصرف دخانیات: استعمال هر نوع دخانیات، خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. دود تنباکو یا سایر دخانیات، دارای بیش از 7000 ماده شیمیایی است که حداقل 250 تای آن‌ها مضر و از عوامل ابتلا به سرطان هستند.
• مصرف مواد غذایی سالم: رژیم غذایی سالم تضمینی برای عدم ابتلا به سرطان نیست؛ اما احتمال آن را کاهش می‌دهد. مصرف میوه و سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و آجیل در کنار کاهش مصرف گوشت‌های فراوری شده و چربی‌های حیوانی در این زمینه مفید است.
• فعالیت‌های فیزیکی و ثبات وزن: ثبات وزن، خطر ابتلا به برخی سرطان‌ها را کاهش می‌دهد. فعالیت بدنی در ثبات وزنی مؤثر است و انجام حداقل 150 دقیقه ورزش در هفته توصیه می‌شود.
• محافظت از خود در برابر آفتاب: محافظت نکردن از خود در برابر آفتاب، باعث بروز انواع سرطان از جمله سرطان پوست می‌شود. استفاده از کرم ضدآفتاب با SPF حداقل 30 و دوری از آفتاب ظهر از ساده‌ترین راه‌های پیشگیری هستند.
• واکسیناسیون: واکسن هپاتیت B خطر ابتلا به سرطان ارثی و کبد را کاهش می‌دهد. همچنین واکسن گارداسیل نیز از بدن در برابر ویروس پاپیلومای انسانی (HPV) و سرطان‌های مرتبط با آن محافظت می‌کند.
• خودداری از رفتارهای پرخطر: داشتن رابطه جنسی ایمن و عدم استفاده از سوزن سرنگ مشترک از جمله راه‌هایی است که از ابتلا به سرطان‌های مرتبط با عفونت پیشگیری می‌کنند.
• انجام مراقبت‌های پزشکی و آزمایش‌های ژنتیک: انجام آزمایش‌های ژنتیک در پیشگیری از ابتلا به سرطان و تشخیص زودهنگام آنها مؤثر است.
• پرهیز از قرار گرفتن در محیط‌های آلوده: آلودگی هوا، آب و خاک، به خصوص هوای آلوده به مواد شیمیایی، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد.

وراثت جهش‌های سرطان‌زا

جهش‌های ژنتیکی مرتبط با سرطان به دو صورت اتوزومال غالب و اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسند. در ادامه در مورد این دو شکل جهش سرطان‌زا صحبت و آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

وراثت اتوزومال غالب

 در این الگو، وجود تنها یک نسخه از ژن جهش یافته در فرد، احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. در این حالت، چند احتمال وجود دارد:

والدین فرد مبتلا به سرطان نیز ممکن است اثرات ژن جهش یافته را نشان دهند؛ به این معنی که آن‌ها نیز حامل یک نسخه جهش یافته از ژن هستند و به طور بالقوه در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارند.

همچنین ممکن است والدین فرد حامل ژن جهش یافته باشند؛ اما هیچ علائمی از بیماری را نشان ندهند. در این حالت، آن‌ها یک نسخه سالم و یک نسخه جهش یافته از ژن را دارند و به عنوان ناقل شناخته می‌شوند.

وراثت اتوزومال مغلوب

در این الگو، فرد فقط در صورتی در معرض خطر ابتلا به سرطان ارثی قرار می‌گیرد که هر دو نسخه ژن مربوطه از والدین جهش یافته باشند. در این حالت معمولاً والدین، حامل یک نسخه جهش یافته و یک نسخه سالم از ژن هستند؛ به این معنی که آن‌ها ناقل ژن جهش یافته هستند اما به دلیل وجود نسخه سالم، به سرطان مبتلا نمی‌شوند.