در دنیای پرمشغله امروز، شاید برای شما هم این سوال پیش آمده باشد که آیا تلویزیون میتونه روی کودک اثر منفی بگذاره؟ این نگرانی کاملاً طبیعی است، چرا که با تغییر سبک زندگی، صفحههای نمایش از تلویزیون گرفته تا تبلت و گوشی، به عضو جدانشدنی خانوادهها تبدیل شدهاند. به عنوان یک گفتاردرمانگر، روزانه با والدین زیادی صحبت میکنم که همین دغدغه را دارند.
واقعیت این است که در شرایط فعلی، بسیاری از والدین به دلیل مشغلههای کاری و خستگیهای روزمره، ناخواسته زمان زیادی را به تماشای تلویزیون توسط کودکانشان اختصاص میدهند. گاهی تلویزیون به یک پرستار دیجیتال تبدیل میشود که کودک را سرگرم میکند تا والدین بتوانند به کارهای روزمره برسند. اما آیا میدانید این عادت چه تأثیری بر رشد گفتاری فرزند دلبندتان میگذارد؟
در این مقاله میخواهیم با زبانی ساده و کاربردی، تأثیر تماشای تلویزیون بر رشد گفتار کودکان را بررسی کنیم و راهکارهای عملی برای مدیریت زمان استفاده از صفحات نمایش را با شما به اشتراک بگذاریم. توصیه میکنم تا انتهای این مقاله همراه ما باشید تا با هم بیاموزیم چطور میتوانیم از این ابزار مدرن به شکلی سازنده در مسیر رشد گفتاری کودکانمان استفاده کنیم.
کودک چقدر تلویزیون یا گوشی در روز می تونه ببینه؟
براساس منابعی که در وب سایت گفتاردرمانی و شنوایی سنجی سلام درمانگر (این لینک )، یکی از سوالاتی که دائما پرسیده می شود این است که “فرزندم چقدر میتونه تلویزیون ببینه؟” اجازه بدید براساس سن کودک، به این سوال مهم پاسخ بدم.
1. کودکان زیر 18 ماه
تحقیقات نشان میدهد که کودکان زیر 18 ماه نباید هیچ گونه تماس با صفحات نمایش داشته باشند. در این سن، مغز کودک با سرعت باورنکردنی در حال رشد است و نیاز به تعامل مستقیم با محیط و افراد دارد. مثلاً وقتی مادری با کودک 1 سالهاش حرف میزند و بازی میکند، کودک از حالات چهره، لحن صدا و حرکات مادر یاد میگیرد، چیزی که هیچ برنامه تلویزیونی نمیتواند جایگزین آن شود.
نکات مهم:
- تماشای تلویزیون در این سن ممنوع
- تمرکز بر تعامل چهره به چهره
- بازیهای حسی-حرکتی جایگزین مناسبی هستند
- حتی پخش تلویزیون در پسزمینه هم توصیه نمیشود
2. کودکان 18 ماه تا 2 سال
در این سن، حداکثر 15-20 دقیقه در روز، آن هم برنامههای باکیفیت و آموزشی مجاز است. مثلاً اگر میخواهید کودکتان برنامهای تماشا کند، کنارش بنشینید و درباره آنچه میبیند با او صحبت کنید. مثل وقتی که یک حیوان در برنامه میبینید، صدایش را تقلید کنید یا دربارهاش حرف بزنید.
نکات مهم:
- همراهی والدین الزامی است
- برنامههای کوتاه و هدفمند انتخاب شود
- تعامل حین تماشا ضروری است
- ترجیحاً در یک زمان مشخص از روز باشد
3. کودکان 2 تا 5 سال
برای این گروه سنی، حداکثر 1 ساعت در روز مجاز است، اما این زمان باید به چند بخش 15-20 دقیقهای تقسیم شود. مثلاً میتوانید 20 دقیقه صبح، 20 دقیقه بعد از ظهر و 20 دقیقه عصر را به تماشای برنامههای مناسب اختصاص دهید.
نکات مهم:
- تقسیم زمان به چند بخش کوتاه
- انتخاب برنامههای آموزشی و تعاملی
- تشویق به فعالیتهای جایگزین
- محدود کردن تماشا قبل از خواب
4. کودکان 5 تا 7 سال
در این سن میتوان حداکثر 1.5 ساعت در روز را به تماشای برنامههای مناسب اختصاص داد. مثلاً میتوانید از برنامههای آموزشی که مهارتهای زبانی را تقویت میکنند استفاده کنید و حتی بعد از تماشا، درباره برنامه با کودک گفتگو کنید.
نکات مهم:
- تنظیم قوانین مشخص برای زمان تماشا
- ترکیب با فعالیتهای فیزیکی
- نظارت بر محتوای برنامهها
- تشویق به فعالیتهای خلاقانه جایگزین
به یاد داشته باشید که این زمانها حداکثر زمان مجاز هستند و هر چه این زمانها کمتر باشد، برای رشد گفتاری و ارتباطی کودک بهتر است. همچنین، کیفیت برنامهها و نحوه تعامل شما با کودک حین تماشا، بسیار مهمتر از مدت زمان آن است.
کودک چقدر تلویزیون یا گوشی در روز می تونه ببینه ؟
- بررسی تحقیقات علمی در این زمینه
- تاثیر مستقیم تماشای بیش از حد تلویزیون بر مهارتهای گفتاری
- نقش تعامل اجتماعی در رشد گفتار
تاثیرات منفی تلویزیون و گفتار در کودکان زیر 3 سال
باید بگویم که تاثیر تلویزیون بر گفتار کودکان زیر 3 سال، موضوعی است که باید با حساسیت بیشتری به آن نگاه کنیم. در ادامه، مهمترین تاثیرات منفی را با مثالهای عینی برایتان توضیح میدهم.
1. محدود شدن تعاملات کلامی با والدین
وقتی کودک مقابل تلویزیون مینشیند، فرصتهای طلایی گفتگو از دست میرود. مثلاً زمانی که کودک 2 سالهای به جای صحبت با مادرش در مورد میوهای که میخورد، مشغول تماشای کارتون است، از یک تعامل ارزشمند محروم میشود. این تعاملات روزمره پایههای اصلی رشد گفتار هستند.
نکات مهم:
- کاهش مکالمات روزمره با والدین
- از دست رفتن فرصتهای یادگیری طبیعی زبان
- کاهش تماس چشمی
- محدود شدن یادگیری مهارتهای اجتماعی
2. کاهش بازیهای خلاقانه و گفتاری
کودکی که ساعتها مقابل تلویزیون مینشیند، فرصت بازیهای خلاقانه را از دست میدهد. مثلاً به جای اینکه با عروسکهایش نقشبازی کند و گفتگوهای خیالی داشته باشد، تنها یک شنونده منفعل میشود.
نکات مهم:
- کاهش خلاقیت در بازی
- محدود شدن تخیل کودک
- کاهش فرصتهای تمرین گفتار
- از دست دادن تجربیات حسی-حرکتی
3. تاخیر در شروع صحبت کردن
در کلینیک، مکرراً با کودکانی مواجه میشوم که به دلیل تماشای زیاد تلویزیون، در شروع صحبت کردن تاخیر دارند. مثلاً کودک 2.5 سالهای که به جای استفاده از کلمات، فقط به تصاویر تلویزیون اشاره میکند.
نکات مهم:
- تاخیر در بیان اولین کلمات
- محدودیت در گنجینه لغات
- مشکل در ساخت جملات
- وابستگی به تصاویر به جای کلام
4. مشکلات تمرکز و توجه
تغییر سریع تصاویر در تلویزیون میتواند بر تمرکز کودک تاثیر منفی بگذارد. مثلاً کودکی که عادت به تماشای طولانی تلویزیون دارد، معمولاً در فعالیتهای آرام مثل کتاب خواندن با والدین مشکل دارد.
نکات مهم:
- کاهش دامنه توجه
- مشکل در تمرکز بر فعالیتهای آرام
- بیقراری در فعالیتهای روزمره
- دشواری در پیگیری دستورات کلامی
5. تاثیر بر پردازش شنیداری
صداهای پسزمینه مداوم تلویزیون میتواند توانایی کودک در پردازش صداها و تشخیص گفتار را مختل کند. مثلاً وقتی تلویزیون همیشه روشن است، کودک یاد نمیگیرد که به صداهای مهم محیط توجه کند.
نکات مهم:
- اختلال در تشخیص صداهای گفتاری
- مشکل در درک دستورات شفاهی
- کاهش حساسیت به تن صدا
- دشواری در تمایز صداهای مهم از نامهم
راهکارهای عملی برای استفاده صحیح از تلویزیون
اجازه بدهید کمی کاربردی صحبت کنیم. اینکه چکار کنیم. در وب سایت مجله توانبخشی سلام درمانگر که بصورت تخصصی در زمینه گفتاردرمانی و کاردرمانی ، شنوایی سنجی و مشاوره کودکان است این راهکارها ذکر شده است. برای دیدن راهکاری بیشتر می توانید وارد سایت ( salamdarmangar.com ) شوید.
1. تعیین محدودیت زمانی مناسب برای هر گروه سنی
برای استفاده درست از تلویزیون، باید برنامهریزی دقیقی داشته باشیم. مثلاً برای کودک 3 ساله میتوانید یک تایمر بامزه به شکل حیوان تهیه کنید و به او بگویید: “وقتی خرگوشی زنگ بزنه، وقت تلویزیون تموم میشه و میریم بازی کنیم!” این کار را به یک بازی جذاب تبدیل کنید. همچنین بهتر است زمان تماشا را به چند بخش کوتاه در طول روز تقسیم کنید.
راهکارهای عملی:
- استفاده از تایمرهای کودکپسند
- تقسیم زمان تماشا به بخشهای 15-20 دقیقهای
- تعیین ساعات مشخص در روز
- جایگزینی تدریجی با فعالیتهای جذاب دیگر
2. انتخاب برنامههای مناسب و تعاملی
برنامههایی را انتخاب کنید که متناسب با سن کودک و تعاملی باشند. مثلاً برای کودک 4 ساله، برنامهای که در آن شخصیتها سوال میپرسند و منتظر پاسخ میمانند، یا آهنگهای همراه با حرکت پخش میکنند، بسیار مناسب است. قبل از نمایش هر برنامه، حتماً خودتان یک بار آن را ببینید.
راهکارهای عملی:
- بررسی محتوای برنامهها قبل از نمایش
- انتخاب برنامههای دارای موسیقی و حرکت
- ترجیح برنامههای آموزشی با سرعت مناسب
- استفاده از برنامههای دارای توقف و پرسش
3. نحوه تماشای هوشمندانه تلویزیون با کودک
تماشای تلویزیون میتواند به یک فعالیت تعاملی تبدیل شود. مثلاً وقتی با کودکتان کارتون میبینید، درباره اتفاقات داستان با او صحبت کنید: “وای، خرگوشه چه کاری کرد؟ به نظرت بعدش چی میشه؟” یا حتی میتوانید صحنههای برنامه را بازسازی کنید.
راهکارهای عملی:
- نشستن کنار کودک حین تماشا
- پرسیدن سوالات باز درباره داستان
- تکرار کلمات و عبارات مهم برنامه
- تشویق کودک به پیشبینی ادامه داستان
- بازی و تقلید صداها و حرکات شخصیتها
به یاد داشته باشید که هدف ما تبدیل تماشای تلویزیون از یک فعالیت منفعل به یک تجربه یادگیری فعال است. با رعایت این نکات، میتوانید از تلویزیون به عنوان ابزاری برای تقویت مهارتهای گفتاری و ارتباطی کودکتان استفاده کنید.
منبع مفید برای والدین
سلام درمانگر، پلتفرمی تخصصی و قابل اعتماد در حوزه گفتاردرمانی است که با هدف تسهیل دسترسی خانوادهها به بهترین متخصصان گفتاردرمانی راهاندازی شده است. این سایت با معرفی کلینیکهای معتبر گفتاردرمانی در سراسر کشور، به والدین کمک میکند تا با مقایسه خدمات، هزینهها و نظرات سایر مراجعین، بهترین انتخاب را برای فرزند خود داشته باشند. همچنین با ارائه مشاوره آنلاین، امکان ارتباط مستقیم با گفتاردرمانگران مجرب را فراهم میکند تا خانوادهها بتوانند در اولین فرصت، مسیر درمانی مناسب را آغاز کنند.
علاوه بر معرفی کلینیکها، سلام درمانگر یک منبع غنی از محتوای آموزشی و کاربردی است که توسط متخصصان باتجربه گفتاردرمانی تهیه میشود. در این سایت میتوانید مقالات تخصصی، ویدیوهای آموزشی، تمرینات عملی و راهکارهای موثر برای تقویت مهارتهای گفتاری کودکان را به رایگان مطالعه کنید.